काठमाडौं — नेपाल र चीनबीचको दौंत्य सम्बन्ध आज औपचारिक रूपमा ७० औँ वर्षमा प्रवेश गरेको छ। सन् १९५५ अगष्ट १ का दिन स्थापन भएको कूटनीतिक सम्बन्धको सात दशक पुगेको अवसरमा आज काठमाडौं र बेइजिङमा विविध कार्यक्रम आयोजना गरिएको छ।
नेपाल–चीन सम्बन्धको जरा ऐतिहासिक रूपमा अझ गहिरो छ। तिब्बती राजा स्रोङ्चन गम्पोसँग नेपालकी राजकुमारी भृकुटीको विवाह भएको घटनालाई ऐतिहासिक दौंत्य सम्बन्धको सुरुआत मानिन्छ। समयक्रमसँगै यो सम्बन्ध राजनीतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक तथा भूराजनीतिक दृष्टिले अझ प्रगाढ र बहुआयामिक बन्दै आएको छ।
पूर्वराजदूत राजेश्वर आचार्यका अनुसार, शान्तिपूर्ण सहअस्तित्व, पारस्परिक सम्मान, क्षेत्रीय अखण्डता, सम्प्रभुता र आपसी सहयोगजस्ता पञ्चशीलका सिद्धान्तमा आधारित यो सम्बन्धलाई दुवै मुलुकले उच्च प्राथमिकता दिएका छन्।
दौंत्य सम्बन्धको सुदृढीकरणमा ‘द’ को भूमिका
नेपाल–चीन सम्बन्धको केन्द्रमा रहेको ‘द’ शब्दले दौंत्य (Diplomatic) सम्बन्धलाई मात्रै होइन, दीर्घकालीन मित्रता, दुवै देशको आत्मसम्मान र दिगो सहकार्यलाई पनि संकेत गर्दछ।
विगत सात दशकमा चीनले विश्वशक्ति राष्ट्रको रुपमा आफूलाई स्थापित गर्दा नेपालसँगको सम्बन्धलाई कहिल्यै हेपेको छैन। बरु, बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ (BRI) लगायत बहुपक्षीय विकास परियोजनामा नेपालको सहभागिता सुनिश्चित गर्दै नेपाललाई समृद्धिमा सघाउने प्रयास गर्दै आएको छ।
पूर्वराजदूत आचार्य भन्छन्, “चीनले अन्तर्राष्ट्रिय शान्तिसुरक्षालाई प्राथमिकतामा राख्दै विधिमा आधारित विश्व शासन प्रणालीलाई अघि बढाइरहेको छ। नेपालजस्तो सानो राष्ट्रका लागि यस्तो छिमेकीसँगको सन्तुलित सम्बन्ध अपार सम्भावनाको ढोका हो।”
यसै सन्दर्भमा आज साँझ प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र चीनका लागि नेपाली राजदूत छन सङको उपस्थितिमा एक विशेष स्वागत समारोह आयोजना गरिने कार्यक्रम रहेको प्रधानमन्त्रीको निजी सचिवालयले जनाएको छ।
साझेदारीको भविष्य र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग
विश्वका सशक्त राष्ट्रहरूमध्ये चीनको स्थान अब निर्णायक छ। राष्ट्रसंघीय सुरक्षा परिषद्को स्थायी सदस्यका रूपमा चीनले बहुपक्षीय नीति, दिगो विकास र ‘शेर्ड फ्युचर’ अवधारणामा बल दिइरहेको छ। यही परिप्रेक्ष्यमा नेपालसँगको सम्बन्धलाई चीनले रणनीतिक सन्तुलन र आर्थिक सहकार्यका दृष्टिकोणले हेर्दै आएको छ।
नेपालका लागि यस सम्बन्धले पूर्वाधार निर्माण, पर्यटन प्रवर्द्धन, ऊर्जा विकास, स्वास्थ्य तथा शिक्षा क्षेत्रमा दीर्घकालीन सहयोगको अवसर खोल्ने छ।
दुवै देशका सरकारबीच बढ्दो उच्चस्तरीय भ्रमण आदान–प्रदान, व्यावसायिक प्रतिनिधिमण्डल, सांस्कृतिक विनिमय तथा पारवहन प्रणालीमा सहकार्यले भविष्यमा यो सम्बन्धलाई अझ उचाइमा पुर्याउने विश्लेषकहरूको बुझाइ छ।
नेपाल-चीनबीच सन् १९५६ मा भएको Trade and Transit Agreement ले भौगोलिक रूपमा ‘landlocked’ नेपाललाई वैकल्पिक मार्ग प्रदान गर्दै आएको छ। यो सम्झौताको निरन्तर अद्यावधिक संस्करणले पारवहन निर्भरतालाई विविधीकरण गर्ने दिशा प्रदान गरेको छ।
निष्कर्ष
नेपाल–चीन दौंत्य सम्बन्धको ७० औँ वर्षगाँठ एउटा ऐतिहासिक माइलस्टोन हो। यो केवल दुई राष्ट्रबीचको कूटनीतिक सम्बन्धको स्मरण मात्र नभई दिगो भविष्यको सम्भावनात्मक खाका पनि हो। साझा सम्मान, साझेदारी र स्थायित्वको आधारमा अगाडि बढेको यो सम्बन्ध अब नयाँ शताब्दीको सम्भावनाहरूको ढोका खोल्नेछ।
दुवै देशका नेतृत्व, नागरिक स्तरको मैत्री सम्बन्ध र आर्थिक-सामरिक रणनीतिहरूको सन्तुलनले भविष्यको सम्बन्धलाई अझ विश्वासिलो बनाउने छ।
