सन् २०१८ मा पेन्टागनको रिपोर्टमा संयुक्त राज्य अमेरिकालाई सबैभन्दा ठूलो सैनिक चुनौतीका रूपमा रसियाको साथ चीन दुई देशहरू मध्ये एक हो। दुई बर्ष पछि र त्यो चुनौती अझ बढेको छ। चीनको द्रुत आधुनिकीकरणको कार्यक्रमले आफ्नो सेनालाई एक सच्चा विश्वव्यापी शक्तिमा परिणत गरेको छ । जसले आफ्नो सेनालाई इण्डो प्रशान्त क्षेत्रमा र बाहिरका क्षेत्रहरूमा आफ्नो क्षमता बिस्तार गरिरहेको छ । यस वर्ष मात्रै चीन भारतीय सेनासँग घातक सीमा संघर्षमा संलग्न भएको छ। चीनको पीपुल्स लिबरेशन आर्मी एयरक्राफ्टले बारम्बार ताइवान र जापानी एयर डिफेन्स बुज गरेको छ र चिनियाँ जहाजहरू दक्षिण चीन सागरको विवादित पानीमा धेरै घटनाहरूमा संलग्न भएका छन् । युएसएस निमित्ज र युएसएस रोनाल्ड रेगन क्यारियर स्ट्राइक समूहहरूले यस बर्षको सुरुमा भारत९प्रशान्त क्षेत्रमा दोहोरो क्यारियर सञ्चालन गरेको छ । यसैबीच, चीनले प्रशान्त महासागरमा आफ्नो नौसैनिक इकाइ अभ्यास गरिरहेको छ । पाँच स्थानभन्दा बढी ठाउँमा सैन्य अभ्यास गरेको छ । चीनले विशेषगरी दक्षिण चीन सागर र अमेरिकी सेनाले स्वतन्त्र र खुला इण्डो९प्रशान्त भनिएको ठाउँमा चुनौती दिईरहेको छ । जहाँ माछा मार्ने र खनिज अधिकारलाई अन्तर्राष्ट्रिय कानूनमा र सन्धिहरुमा सम्मान गरिन्छ । चीनको सैन्य शक्तिको उदय भनेको नोभेम्बरको राष्ट्रपति चुनावलाई प्रभावित पार्ने र देशको अर्को नेतामाथि दबाब दिने विदेश नीतिको प्रतिनिधित्व गरिरहेको छ ।
ताईवान
स्वशासित टापु ताईवानलाई ट्रम्प प्रशासन र यसलाई समर्थन गर्नेको संख्या बृद्धि भईरहेको छ । जसमा उच्चस्तरीय अमेरिकी सरकारी अधिकारीहरूको भ्रमण र एफ १६ लडाकू जेट जस्ता उच्च९हतियारको बिक्री पनि समावेश छ। चीनको हालको खेलको स्थितिले पूर्व उपराष्ट्रपति जो बिडेन वा राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई ताइवानलाई समर्थन गर्नबाट पछि हट्न पर्याप्त ठाउँ छैन । बिडेनले बेइजिंगलाई भविष्यमा क्याबिनेट स्तरका अधिकारीहरूले कुनै नयाँ भ्रमण रोक्न वा हतियारको बिक्रीमा साना, कम शक्तिशाली हतियारहरू समावेश गर्ने कुराको छुट दिन सक्नेछन्, वाडेन्टनको रान्ड कार्प थिंक ट्यांकका वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता टिमोथी हेथले भने । तर को जित्छ भन्ने कुरालाई बेवास्ता गर्दै अमेरिकाले ताइवानसँग मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध कायम राख्ने छ र यस टापुलाई अस्थिर तुल्याउने चिनियाँ प्रयासको आलोचना गर्ने छ । बेइजिंगले ताइवानलाई आफ्नो क्षेत्रको अभिन्न अंगको रूपमा हेर्दै आएको छ, चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले प्रजातान्त्रिक टापुमा कहिल्यै शासन गरेको छैन। चिनियाँ नेता, राष्ट्रपति सी जिनपिंगसंग मुख्य भूमि टापुसंग पुनर्मिलनको महत्वाकांक्षा रहेको स्पष्ट छ । वाइटहाउसमा को छ भन्ने कुरामा कुनै फरक नपर्ने विश्लेषकहरू बताउँछन् । ताइवानलाई अमेरिकी समर्थन जारी रहने अपेक्षा गरिए पनि बेइजिंगले यो टापुमा सैन्य दबाबलाई बढाईरहेको छ । पीएलए वायुसेनाको उडान र नजिकको पानीमा नौसेना अभ्यास गरिरहेको छ ।
सम्भवतः चीनले ताईवानको एयरस्पेसमा ओभर फ्लाइटहरू जारी राख्नुका साथै बढाउनेछ, किनकी उसले आफनो प्रभुत्व जमाउन खोजिरहेको छ, मेरी वाशिंगटन विश्वविद्यालयको राजनीति विज्ञान र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध विभागका अध्यक्ष एलिजाबेथ फ्राउन्ड लारसले भनिन् । अमेरिकी सेना ताइवानको वरिपरि पनि सक्रिय छ, यस वर्ष ताइवान स्ट्रेट मार्फत धेरै चोटि युद्धपोतहरू पठायो र अमेरिकी सेनाले पीएलए युनिभर्सोरको निरीक्षण गरिरहेको छ । जसले गर्दा सैन्य तनावको सम्भावना बढाउने र सम्भावित द्वन्द्व उत्पन्न गर्न सक्ने विज्ञहरू बताउँछन् ।
दक्षिण चीनसागर
बेइजिंगले लगभग सम्पूर्ण दक्षिण चीन सागरलाई आफ्नो सार्वभौम क्षेत्रको रूपमा दाबी गरेको छ । हालसालैका वर्षहरूमा उसले पानीमाथि आफ्नो प्रभुत्व कायम गर्न प्रयासहरू अघि बढाइरहेको छ र यसले अस्पष्ट चट्टानहरू र एटोलहरूलाई गहिरो सुदृढ मानव निर्मित टापुमा रूपान्तरण गरेको छ। यस क्षेत्रमा नौसेना गतिविधि बढाउँदै लगेको छ । चीनले दक्षिण चीन सागरमा गरेको दावीलाई चुनौती दिनको लागि अमेरिकी सेना तयारी अवस्थामा रहेको छ। कम्तिमा अन्य ६ देशले यसक्षेत्रमा आफ्नो दावी गरिरहेका छन्। यद्यपि अमेरिकाको साउथ चाईनासीमा कुनै दाबी छैन । चिनियाँ नियन्त्रित टापुहरूको नजिकै युएस नेवी युद्धपोतहरूले अपरेसनहरू गरिरहेछन् ।
यस वर्षको शुरूमा, अमेरिकी नौसेनाले दुई पटक आफ्नो विशाल विमानवाहक जहाजहरूले एकै समयमा चीन सागरमा समुद्री यात्रा गर्यो । अमेरिकी वायुसेनाका बमवर्षक टोलीले जापान र गुवाममा अमेरिकाबाट बाहिर उडान गर्दै बेइजिंगका गतिविधिहरू राम्ररी निगरानी गरेको थियो । जसले यस क्षेत्रका सहयोगीहरू र साझेदारहरूप्रति अमेरिकी प्रतिबद्धतालाई प्रष्ट पारेको छ । ह्वाईट हाउसमा जो भएपनि अमेरिकाले आफ्नो सैन्य अभ्यास र दक्षिण चीन सागरमा नेभिगेसन गस्तीको स्वतन्त्रताको गन्तव्यलाई निरन्तरता दिनेछ। यो पानी अमेरिकी सुरक्षा र विकासको लागि महत्वपूर्ण छ ।
दुई प्रमुख सहयोगीहरू
हालको ट्रम्प प्रशासनले अमेरिकी सैन्य सहयोगीहरू र हिन्द प्रशान्त क्षेत्रमा साझेदारहरूसँग सहकार्य गरिरहेको छ । उनीहरुको देशमा रहेका अमेरिकी सैनिकहरूको आखडामा खर्चको बोझ बढेसँगै दक्षिण कोरिया र जापान दुबै सम्वन्धमा चिन्तित पारेको छ, यद्यपि एसियाका दुई सबैभन्दा महत्वपूर्ण अमेरिकी सहयोगीहरू देशहरु हुन् । यस बर्षको आरम्भमा दक्षिण कोरियाले अमेरिकी सेनाको उपस्थितिका लागि कति तिर्नु पर्छ भन्ने कुरामा झगडा भएको थियो। जहाँ हजारौं दक्षिण कोरियालीहरूले काम गरिरहेका छन् । २०२१ मा नयाँ कोष योजनाहरू सँगै राख्ने आँखाको साथ वर्षको बाँकी बाँकी अंश भुक्तान गर्न अन्तमा सम्झौता भएको थियो। जापानसँगको सम्बन्ध राम्रो भएको छ र टोकियोले आफ्नो सैन्य बजेटमा अमेरिकी सैन्य आखडाका लागि ८.३ प्रतिशत बजेट वृद्धि गर्ने घोषणा गर्यो ।
केही विश्लेषकहरूले ट्रम्प प्रशासनको दबाबमाबृद्धि गरिएको बताईरहेका छन् । यो भार आधाआधा गर्ने प्रयास बिडेन प्रशासनमा सहज हुन सक्ने जानकारहरु बताउँछन् । तर दुबै देशहरुको आन्तरिक दबाबले बिडेनलाई समेत समस्यामा पार्ने विश्लेषक शुस्टर बताउँछन् । दक्षिण कोरियाका राष्ट्रपति मून जाई इन उत्तर कोरियासँग सम्बन्ध सुधार गर्नका लागि रक्षा बजेट घटाउन चाहन्छन् । जापानमा, नयाँ प्रधानमन्त्री योशीहाइड सुगाले नयाँ वा अपग्रेड गरिएको जापानी हतियारलाई चुपचाप लडाकु र विमानवाहकको रूपमा पैसा बाँड्न वा अमेरिकी सेनालाई आफ्नो देशका पाहुनाहरूलाई खर्च गर्ने बिचको विकल्प खोजी रहेकाछन् विश्लेषक सुस्तरले भने । जो कोही राष्ट्रपति भएपनि आधारभूत लागतको बारेमा वार्ता कठिन हुने शुस्टर बताउँछन् । त्यस्तै अर्को क्षेत्रमा, हिन्द प्रशान्त वरिपरिको विचारधारा भएका राष्ट्रहरूको बलियो गठबन्धन निर्माण गर्दा जापानले बिडेन वा ट्रम्पलाई सहज मार्ग दिनेछ ।
गत केही हप्तामा सुगाले भियतनाम र इन्डोनेसियाको भ्रमण गरिसकेका छन्। उनले दक्षिण चीन सागरमा दावी गरेका देशहरूसँगको सैन्य र आर्थिक सम्बन्ध सुधारको खोजी गरेका छन्। मलेसिया, म्यानमार, इन्डोनेसिया र भियतनाम जस्ता देशहरू छन् जहाँ अमेरिकासँगको राजनीतिक सम्बन्ध सैनिक प्रतिष्ठानहरूका लागि संवेदनशील रहेका छन् । कानागावा विश्वविद्यालयका जापानी विदेश नीतिमा केन्द्रित सहायक प्राध्यापक कोरे वालेसले भने।
अर्थतन्त्र
कोविड-१९ ले अमेरिकी अर्थव्यवस्थामा एक ठूलो प्रहार गरेको छ। चीनलाई पनि हानिएको थियो, यो धेरै छिटो निको भएको छ र यसको सैन्य विस्तारको लागी प्रयाप्त स्पेस भएको छ । शिपयार्डहरू र कारखानाहरू द्रुत गतिमा बढ्दो परिष्कृत सैन्य हार्डवेयर बाहिर मोडिरहेका छन्। वाशिंगटनले यसलाई निरन्तरता दिन दबाबमा छ, विशेष गरी केहि बर्षदेखि यसको गुणात्मक धारलाई छाँटकाँट गरिएको छ किनकि टेक्नोलोजीमा चिनियाँ प्रगतिले यसको सशस्त्र शक्ति झल्काउँछ।
उदाहरणका लागि, चीनका ५५ प्रकारका विध्वंसक युद्धपोतहरूलाई विश्वको सर्वश्रेष्ठ प्रकार मानिन्छ। बेइजिंगले मिसाइलको संख्या र अस्तित्वमा ठूलो प्रगति गरेको छ, गुआम र जापान जस्ता स्थानहरूमा अमेरिकी अड्डाहरू, साथै समुद्रमा अमेरिकी विमानवाहक जहाज, सही र जबरजस्ती चिनियाँ मिसाइल हमलाको निसानामा छन् । नयाँ अमेरिकी प्रशासनले शीतयुद्धको बेलामा अमेरिकी प्रशासनले सामना गरेको भन्दा ठूलो खतराको सामना गर्नुपर्ने छ सुस्टरले भने । चीन अमेरिकाका लागि पहिलेको सोभियत संघभन्दा चीन अझ गम्भीर समस्या भएको छ। बेइजिंगले आफ्नो सैन्य क्षमता विस्तार गर्नु अघि सर्वप्रथम आफ्नो अर्थव्यवस्था र यसको टेक्नोलोजिकल आधार निर्माण गर्यो। अझ महत्त्वपूर्ण कुरा त यो छ कि कूटनीतिक र आर्थिक तवरमा यो अझ ठूलो र बढी प्रभावकारी अन्तर्राष्ट्रिय खेलाडी भएको छ। शूस्टरले भने ।
अमेरिकी राष्ट्रपतिले आफ्नो सेनालाई चीनको बराबरीमा राख्नको लागि औद्योगिक आधार छ कि छैन भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्नमा केन्द्रित हुनुपर्दछ, उनले भने। विश्लेषकहरूले भनेका छन् कि अर्थव्यवस्थामा महामारीका कारण अर्को प्रशासनले वर्तमान स्तरमा रक्षा खर्चमा कटौती गर्न वा यसलाई काट्ने दबाबको सामना गर्नुपर्नेछ अझ बिडेनले यहाँ अझ गाह्रो झेल्नु पर्ने हुनसक्छ । सेनाको लागि ट्रम्पको महत्वाकांक्षाले पनि ढिलो बृद्धि हुने टेलविन्डको सामना गर्नु पर्ने छ र ठूलो घाटाले पनि ट्रम्पको रक्षा खर्च बढाउने क्षमतालाई सीमित गर्ने विश्लेषकहरु बताउँछन् ।
जारी राख्नु पर्ने कुराहरु
२०१८को पेण्टागनको राष्ट्रिय रक्षा रणनीतिले एशियामा ध्यान केन्द्रित भएपनि इतिहासले अझै पनि यूरोप तिरको अमेरिकी झुकावलाई ध्यान राख्नु पर्ने हुन्छ । अमेरिकाको युरोपेली सहयोगीहरूसँग आफ्नो क्षेत्र र हवाई ठाउँको रक्षा गर्न सक्ने क्षमता वृद्धि गर्न वित्तीय स्रोतहरू छन्। उनीहरूको अभाव भनेको प्रतिबद्धता हो किनकि अमेरिकाले उनीहरूको लागि सँधै त्याग गरेको छ । युरोपको खतरालाई हामीले एशिया प्रशान्तमा झेल्नु भन्दा बढी भएको छ सुस्टरले भने।
ट्रम्प वा बिडेन जो भएपनि एशियालाई रक्षा योजनाको अग्रभागमा राख्न चुनौती दिइनेछ। अमेरिकामा स्वास्थ्यको राजनीतिक ध्रुवीकरणले अमेरिकी चासोको बिरूद्ध काम गर्नेलाई ढोका खोल्न सक्ने विश्लेषकहरु बताउँछन् । अमेरिकाको विश्वव्यापी प्रभाव एशियामा रहेको छ । यदि चीनले त्यहाँ दबदबा स्थापित गर्यो भने, अमेरिकाको आफ्नो चासो राख्ने क्षमताको घट्ने छ शुस्टरले भने।
अमेरिकी सरकारी टेलिभिजन सीएनएनमा प्रकाशित विश्लेषक ब्राड लेण्डोनको लेखलाई महत्वपूर्ण ठानी नेपाली भाषामा भावानुवाद गरिएको हो । (सम्पादक)
