काठमाडौं : अमेरिकी गठबन्धन सेनाले २००१ मा अफगानिस्तानमा पाईला चालेको थियो । यो हवाई अड्डामा १० हजार सैनिकहरुको ठूलो क्याम्पमा बदलिएको थियो। तर, अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडनको सत्तामा भएको आगमनसँगै अमेरिकी सेना फिर्ता गईसकेको छ । अमेरिकी सेनाको फिर्ता नै तालिबानका लागि गुमाएका इलाकाहरु फेरी कब्जा अवसर बनेको छ । नभन्दै अमेरिकी सेना फिर्ता भएको करिब एक डेढ महिना नबित्दै तालिबानले पाँच वटा प्रान्तीय राजधानी कब्जा गरिसकेको छ ।
अफगानिस्तानी सेना र सरकारी अधिकारीहरुको भागाभाग चलेको छ । दुई दशक अफगान, अमेरिका र तालिबान युद्धको लागत धेरै उच्च रहेको छ । चाहे यो मानवीय क्षतीका हिसाबले होस् वा वा पैसा खर्चको हिसाबले नै । तर, २० बर्षको यो स संघर्षका पछाडी के कारण थिए र कसका लागि यो सब भयो र के अमेरिका आफ्नो उद्देश्य मा सफल भयो भन्ने प्रश्नहरु बारम्बार उठिरहेका छन् ।
अमेरिका अफगानिस्तान किन घुस्यो ?
अमेरिकामा सेप्टेम्बर ११, २००१ मा भएको आतंकवादी हमलामा करिब तीन हजार मानिस मरे। कट्टरपन्थीहरूले यी आक्रमणका लागि हवाई जहाजको प्रयोग गरे। तीन वटा जहाजहरुलाई नियन्त्रण गरेर, चरमपन्थीहरुले एक जहाज न्यूयोर्कको वर्ल्ड ट्रेड सेन्टर, पेन्टागन संग ठोक्काए र जहाज पेन्सिल्भेनियाको मैदानमा दुर्घटनाग्रस्त भयो।
इस्लामिक चरमपन्थी संगठन अल कायदाका प्रमुख ओसामा बिन लादेन यी आक्रमणका लागि जिम्मेवार ठानियो । तर उनले कहिल्यै पनि आफुले गरेको स्वीकार गरेनन् । अफगानिस्तान तब कट्टरपन्थी इस्लामिक समूह तालिबानद्वारा शासित थियो र ओसामा बिन लादेनको संरक्षण गर्दै आएको अमेरिको आरोप थियो । तालिवानले ओसामा बिन लादेनलाई अमेरिकालाई हस्तान्तरण गर्न अस्वीकार गरेको अमेरिकी आरोप थियो । यस्तो अवस्थामा सेप्टेम्बर ११ को आक्रमणको एक महिनापछि अमेरिकाले अफगानिस्तानमा दुबै (तालिबान र अल कायदा) समूहलाई परास्त गर्न हवाई हमला सुरु गर्यो।
अनि अगाडि के भयो ?
अमेरिका, उसका अन्तर्राष्ट्रिय अफगान सहयोगीहरु, उसका लडाकुहरु र पाकिस्तानको हवाई हमलाबाट तालिबान दुई महिना भित्र पराजित भयो। यी लडाकुहरु आफ्नो कब्जा गरेको ठाउँ छाडेर भागे तर तिनीहरुको प्रभाव भने झन् बढ्यो र उनीहरु फेरी फिर्ता भए । तालिबानले लागुऔषध, खानी र करबाट लाखौं डलर कमाएको अमेरिको दाबी छ । २००४ मा अफगानिस्तानमा अमेरिकाको समर्थनमा नयाँ सरकार गठन भयो। तर, यस समयमा पनि, घातक तालिबान आक्रमणहरु वर्ष भर जारी रह्यो।अफगानिस्तानका सेनाहरुसंग काम गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय सेनाहरुलाई पुनः स्थापित तालिबानसंग लड्न गाह्रो भयो । यस युद्धमा धेरै अफगानहरु मरे, चाहे उनीहरु नागरिक होस् वा सैनिक नै।
के अफगानिस्तान संघर्ष २००१ मा शुरू भयो ?
यसको कुनै छोटो जवाफ छैन। अमेरिकाले अफगानिस्तानमा प्रवेश गर्नुभन्दा पहिले नै यो देश लगभग दुई दशकसम्म निरन्तर युद्धको सामना गरिरहेको थियो। सन् १९७० को अन्तमा सोभियत सेनाले अफगानिस्तानमा आक्रमण गर्यो । उसको उद्देश्य भनेको कम्युनिस्ट सरकारलाई सहयोग गर्नु थियो। रुस मुजाहिदीन विरुद्ध लडिरहेको थियो । जसलाई अमेरिका, पाकिस्तान, चीन र साउदी अरब लगायत धेरै अन्य देशहरुको समर्थन थियो। सन् १९८९ मा अफगानिस्तानबाट सोभियत सेनाहरु फिर्ता भयो । तर देशमा गृहयुद्ध जारी रह्यो। तालिबानले यस कारण फैलिएको अराजकतामा फस्टाउने मौका पायो।
तालिबान कसरी बन्यो अमेरिकालाई परास्त गर्ने गरी शक्तिशाली ?
तालिबान जसको अर्थ विद्यार्थी हुन्छ । सन् १९९० को प्रारम्भमा, तालिबान उत्तरी पाकिस्तान र दक्षिणपश्चिम अफगानिस्तानको सीमावर्ती क्षेत्रहरुमा प्रख्यात भयो। उनले भ्रष्टाचार विरुद्ध लड्ने र अफगानहरुको रक्षा गर्ने वाचा गरे। त्यसबेला चलिरहेको गृहयुद्धबाट मानिसहरु नराम्ररी प्रभावित भएका थिए र सुरक्षा उनीहरुको लागि ठूलो समस्या थियो। तालिबानले चाँडै आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्यो । शरिया कानूनलाई बढावा दिए। तिनीहरूले इस्लामी कानून अनुसार सजाय दिन थाले, जस्तै हत्या, व्यभिचारका लागि सार्वजनिक फाँसी र चोरीका लागि अंगभंगको सजाय दिन थाल्यो । त्यस्तै पुरुषहरुलाई दाह्री बढाउन र महिलाहरुको लागि एक बुर्का लगाउन अनिवार्य नियम बनायो । तालिबानले टिभी, संगीत र सिनेमामा पनि प्रतिबन्ध लगायो । १० वर्ष वा सोभन्दा बढी उमेरका केटीहरुलाई विद्यालय जान प्रतिबन्ध लगायो ।
युद्धको मूल्य के हो ?
यस युद्धमा २,३०० भन्दा बढी अमेरिकी महिला र पुरुष सैनिकहरु मारिए र २०,००० भन्दा बढी घाइते भए। यी बाहेक, ४५० ब्रिटिश सैनिकहरु र सयौं अन्य देशहरु को सैनिकहरु पनि यस युद्ध मा आफ्नो ज्यान गुमाए। तर, अफगानिस्तानका जनताले सबैभन्दा धेरै पीडा भोग्नु परेको छ। केही अनुसन्धान अनुसार अफगानिस्तान सुरक्षा बलका ६० हजार यस युद्धमा आफ्नो ज्यान गुमाएका छन्। संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार यस युद्धमा करिब एक लाख ११ हजार नागरिक मारिएका छन् वा घाइते भएका छन्। एक अध्ययन को अनुसार, अमेरिकी करदाता को लागी यस युद्धको अनुमानित वित्तीय लागत १ खर्ब डलरको आसपास भएको छ।
फेब्रुअरी २०२० मा, अमेरिका र तालिबानले अफगानिस्तानमा शान्ति ल्याउन एउटा सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे। तालिबान, अल कायदा, वा अन्य चरमपन्थी समूहहरुलाई तालिबानले नियन्त्रण गरेको छ।गत वर्ष तालिबान र अफगानिस्तान सरकार वार्ताबाट मुक्त भएका थिए। सम्झौता अनुसार करिब पाँच हजार तालिबान चरमपन्थीहरुलाई रिहा गरियो। अमेरिकाको तालिबानले प्रतिबन्ध हटाउनु पर्छ र अन्य प्रतिबन्धहरु हटाउनु पर्छ। अमेरिकाले अफगानिस्तान सरकारको उपस्थितिबिना तालिबानसँग प्रत्यक्ष वार्ता गर्नुपरेको थियो। तत्कालीन राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भने, “यती धेरै बरसहरू पची, हमरा जनताहरुलाई घर फरकौने समय आयको छ।
अहिलेको अवस्था के छ ?
सम्झौतापछि तालिबानले अफगानिस्तानमा एकपछि अर्को गरी शहर र सैन्य चौकीलाई लक्षित गरी आक्रमण गर्दै ५ वटा प्रान्तीय राजधानी कब्जामा लिई सकेको छ । विदेशी सेनाको फिर्ता पछि तालिबानले आफ्नो बल देखाउन थालेको छ। अल कायदाले अफगानिस्तानमा पनि काम जारी राखेको छ भने इस्लामिक स्टेट चरमपन्थी संगठनका लडाकुहरुले पनि देशमा हमला गरेका छन्। अफगानिस्तानको भविष्यलाई लिएर चिन्ता बढेको छ ।
के दुई दशकको युद्ध सफल भयो ?
बीबीसी सुरक्षा संवाददाता फ्रान्क गार्डनर भन्छन्, अन्तर्राष्ट्रिय आतंकवाद विरोधी मापनको आधारमा त्यहाँ उपस्थित पश्चिमी सेनाहरु आफ्नो उद्देश्यमा सफल भए । तर, २० बर्ष पछि, तालिबान आफ्नो हारबाट धेरै टाढा आएर पनि पश्चिमा सेनाले तालिबानलाई पराजित गर्न सकेन । केही रिपोर्टअनुसार, विदेशी सेनाहरुको आगमन पछि हिंसाको सबैभन्दा खराब चरण देखियो । जसमा लाखौँ मानिसहरुले आफ्नो ज्यान गुमाउनु परेको थियो। साथमा, बर्षौंको मेहनत र कडा मेहनतले गरेको प्रगति पनि खतरामा छ। धेरै विद्यालय, सरकारी भवन र बिजुलीका पोलहरु भत्काइएका छन्। अल कायदा, इस्लामिक स्टेट र अन्य आतंकवादी समूहहरु समाप्त भैसकेका छैनन्, उनीहरु फेरी उठिरहेका छन् र विशेष गरी पश्चिमी सेनाहरु को फिर्ता बाट उत्साहित छन्।
बीबीसी हिन्दीको सहयोगमा ।
