“आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (AI) सर्वव्यापी हुँदै जाँदा हामीसँग समतामूलक, समृद्ध भविष्य ल्याउन यसको शक्ति प्रयोग गर्ने अवसर छ। तर यो हासिल गर्न हामीले डिजिटल क्रान्तिको पाठलाई ध्यान दिनुपर्छ, वर्तमान गतिलाई कायम राख्नुपर्छ र कर्पोरेट मुनाफाभन्दा निष्पक्षतालाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।”
२०२४ को शुरुवातलाई कृत्रिम बुद्धिमत्ताको प्रक्षेपणको बारेमा भविष्यवाणीहरूको लहरले चिन्ह लगाइएको छ कि जुन आशावादीदेखि सावधानीसम्म हुनेछ। यद्यपि एक स्पष्ट सहमति देखा परेको छ र एआईले पहिले नै मानव अनुभवलाई पुन: आकार दिइरहेको छ। जुन जारी राख्न मानवता विकसित हुनुपर्छ। इन्टरनेट र सामाजिक सञ्जालको उदयबाट बाँचेका जो कोहीको लागि एआई क्रान्तिले déjà vu को भावना जगाउन सक्छ। जसले दुईवटा आधारभूत प्रश्नहरू खडा गर्न सक्छ: एक- विगतका गल्तीहरू नदोहोर्याएर वर्तमान गतिलाई कायम राख्न सम्भव छ? दुई- के हामी अफलाइन रहने २.६ बिलियन मानिसहरू लगायत सबैजना फस्टाउन सक्ने संसार बनाउन सक्छ?
एक समान र मानव-केन्द्रित भविष्य ल्याउन AI को उपयोग गर्नको लागि नवाचारको नयाँ, समावेशी रूपहरुको आवश्यकता छ। तर तीन आशाजनक प्रवृत्तिहरूले आगामी वर्षको लागि आशा प्रदान गर्दछ। पहिलो, एआई नियमन शीर्ष वैश्विक प्राथमिकतामा रहन्छ। युरोपेली संघको एआई ऐनदेखि अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनको अक्टोबर २०२३ को कार्यकारी आदेशसम्म, जिम्मेवार एआईका समर्थकहरूले इक्विटी, न्याय र लोकतान्त्रिक सिद्धान्तहरूमा आधारित नीति सुझावहरूको साथ बिग टेक फर्महरूबाट स्वैच्छिक प्रतिबद्धताहरूलाई प्रतिक्रिया दिएका छन्। एआई (हामी मध्ये एक, धर, सदस्य हौं) मा भर्खरै स्थापना गरिएको संयुक्त राष्ट्रसंघको उच्च-स्तरीय सल्लाहकार निकायको नेतृत्वमा अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले एआई गभर्निङ सम्बन्धी आफ्नो अन्तरिम प्रतिवेदनबाट सुरु गर्दै आगामी वर्ष यी धेरै पहलहरूलाई अगाडि बढाउन तयार छ। जुन मानवताको लागि पनि हितकारक देखिन्छ।
यसबाहेक, यो एलिट इको चेम्बरहरू भत्काउने र नैतिक एआई पेशेवरहरूको विश्वव्यापी क्याडर खेती गर्ने वर्ष हुन सक्छ। संयुक्त राज्य अमेरिकाको २०२० एआई इनिसिएटिभ ऐनले स्थापना गरेको राष्ट्रिय आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स रिसर्च रिसोर्स टास्क फोर्स जस्ता पहलहरूको पहुँच विस्तार गर्दै र युनेस्को रेडिनेस एसेसमेन्ट पद्धति जस्ता उपकरणहरू मार्फत कार्यान्वयन रणनीतिहरूलाई स्थानीयकरण गरेर, विश्वव्यापी समावेशी शासन ढाँचाले २०२४ मा एआईलाई आकार दिन सक्छ। । राष्ट्रिय स्तरमा फोकस एआई-उत्पन्न सामग्री विनियमित गर्न र नागरिक सहभागितामा एआई-संचालित खतराहरूको सामना गर्न नीति निर्माताहरू र नागरिकहरूलाई सशक्त बनाउनमा केन्द्रित हुने अपेक्षा गरिएको छ। विश्वको ४०% भन्दा बढी जनसंख्याको प्रतिनिधित्व गर्ने देशहरूको भीडको रूपमा यस वर्ष महत्त्वपूर्ण चुनावहरू गर्ने तयारी, गलत र विकृतिको आसन्न वृद्धिसँग लड्न सक्रिय उपायहरू आवश्यक हुनेछ। यसमा जनचेतना जगाउने, विभिन्न उमेर समूहहरूमा व्यापक-आधारित मिडिया साक्षरता प्रवर्द्धन गर्ने र समानुभूति र आपसी सिकाइको महत्त्वलाई जोड दिएर ध्रुवीकरणलाई सम्बोधन गर्ने पहलहरू समावेश छन्।
सरकारहरूले सार्वजनिक क्षेत्रमा एआईको भूमिकाको बारेमा बहस गर्दा, नियामक परिवर्तनहरूले महत्त्वपूर्ण नीति लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न उदीयमान प्रविधिहरू प्रयोग गर्ने बारे नयाँ बहसलाई ट्रिगर गर्नेछ। भारतले आफ्नो रेलवेको दक्षता बढाउन AI को प्रयोग र ब्राजिलको AI-संचालित डिजिटल-भुक्तानी प्रणाली प्रमुख उदाहरणहरू हुन्। २०२४ मा संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम जस्ता संस्थाहरूले डिजिटल सार्वजनिक पूर्वाधार (DPI) मा एआई प्रविधिहरूको एकीकरण अन्वेषण गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। आगामी UN ग्लोबल डिजिटल कम्प्याक्ट जस्ता मानक-सेटिङ पहलहरूले समावेशी DPI डिजाइन गर्न बहु-सरोकारवाला फ्रेमवर्कको रूपमा काम गर्न सक्छन्। यी प्रयासहरूले विश्वास निर्माण गर्न, सामुदायिक आवश्यकताहरू र नाफामा स्वामित्वलाई प्राथमिकता दिने र “सबैका लागि खुला, नि:शुल्क र सुरक्षित डिजिटल भविष्यका लागि साझा सिद्धान्तहरू” लाई पालना गर्नमा केन्द्रित हुनुपर्छ।
नागरिक-समाज समूहहरू पहिले नै यस गतिमा निर्माण गर्दैछन् र राम्रोको लागि AI को शक्ति प्रयोग गर्दैछन्। उदाहरणका लागि, गैर-लाभकारी जनसंख्या सेवा इन्टरनेशनल र लन्डन-आधारित स्टार्ट-अप बेबिलोन हेल्थले एआई-संचालित लक्षण परीक्षक र स्वास्थ्य-प्रदायक लोकेटर रोल आउट गर्दैछन्, जसले प्रयोगकर्ताहरूलाई उनीहरूको स्वास्थ्य व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्ने एआईको क्षमता प्रदर्शन गर्दैछ। त्यसैगरी, पोलारिस र गर्ल इफेक्ट जस्ता संस्थाहरूले गैर-लाभकारी क्षेत्र भित्र डिजिटल रूपान्तरणका बाधाहरूलाई पार गर्न, डाटा गोपनीयता र प्रयोगकर्ता सुरक्षा जस्ता मुद्दाहरू समाधान गर्न काम गरिरहेका छन्। केन्द्रीकृत वित्तिय संयन्त्रको विकास गरेर, अन्तर्राष्ट्रिय विशेषज्ञ सञ्जालहरू स्थापना गरेर र सहयोगीतालाई अँगालेर, परोपकारी संस्थाहरू र सार्वजनिक संस्थाहरूले त्यस्ता पहलहरूलाई मापन गर्न मद्दत गर्न सक्छन्।
गैर-नाफामुखी संस्थाहरूले आफ्नो काममा AI लाई एकीकृत गरेर नयाँ AI उत्पादनहरू निर्माण गर्ने क्रममा, नेतृत्व र प्राविधिकमा प्रतिनिधित्वको हाम्रो बुझाइ पनि विकसित हुनुपर्छ। आजको एआई इकोसिस्टममा प्रमुख खेलाडीहरूको पुरानो धारणालाई चुनौती दिएर, हामीसँग अल्पसंख्यक आवाजहरूको जानाजानी सीमान्तीकरणलाई स्वीकार गर्दै, विभिन्न लिङ्ग, जाति, संस्कृति र भौगोलिकताका साँचो, विविध अनुहारको नवीनता मनाउने र ट्रेलब्लाजरहरूलाई हाइलाइट गर्ने अवसर छ। एआई क्षेत्रमा हिडन जीनियस प्रोजेक्ट, इन्डिजेनस इन एआई र टेक्नोभेशन जस्ता संस्थाहरूले महिला र रङका मानिसहरूलाई विशेष ध्यान दिएर भविष्यको “कसको” को निर्माण गरिरहेका छन्। तिनीहरूको कामलाई सामूहिक रूपमा समर्थन गरेर हामी तिनीहरूले २०२४ र त्यसपछिका AI प्रविधिहरूलाई आकार दिन, परिनियोजन गर्न र रेखदेख गर्न प्रमुख भूमिका खेल्ने कुरा सुनिश्चित गर्न सक्छौं।
M.”मानव-केन्द्रित” हुनुको अर्थ के हो र कुन मानहरूले हाम्रो समाजलाई मार्गदर्शन गर्नुपर्छ भन्ने बहसले AI सँगको हाम्रो संलग्नतालाई आकार दिनेछ। कृत्रिम बुद्धिमत्ताको नैतिकतामा युनेस्कोको सिफारिस जस्ता बहु-सरोकारवाला फ्रेमवर्कले धेरै आवश्यक मार्गदर्शन प्रदान गर्न सक्छ। विविधता, समावेशीता र शान्ति जस्ता साझा मूल्यहरूमा ध्यान केन्द्रित गरेर, नीति निर्माताहरू र प्राविधिकहरूले समावेशी AI उपकरणहरूको डिजाइन, विकास र प्रयोगका लागि सिद्धान्तहरू रूपरेखा बनाउन सक्छन्। त्यस्तै गरी यी मूल्यहरूलाई हाम्रा रणनीतिहरूमा एकीकृत गर्न समुदायहरूसँग संलग्नता र समानता र मानव अधिकारप्रति दृढ प्रतिबद्धता आवश्यक छ। AI इन्टरनेट जत्तिकै सर्वव्यापी बन्ने बाटोमा छ भन्ने कुरालाई ध्यानमा राख्दै हामीले डिजिटल क्रान्तिको सफलता र असफलताबाट सिक्नुपर्छ। हाम्रो वर्तमान मार्गमा रहँदा विश्वव्यापी सम्पत्तिको खाडललाई निरन्तरता दिने वा अझ बढाउने र विश्वव्यापी रूपमा कमजोर समुदायहरूलाई अझ टाढा बनाउने जोखिमहरू त छन नै। तर निष्पक्षता, न्याय र मर्यादाको लागि हाम्रो प्रतिबद्धतालाई पुन: पुष्टि गरेर, हामीले नयाँ विश्वव्यापी रूपरेखा स्थापना गर्न सक्छौं, जसले प्रत्येक व्यक्तिलाई प्राविधिक आविष्कारको प्रतिफल प्राप्त गर्न सक्षम बनाउँछ। हामीले आगामी वर्षलाई बहु-सरोकारवाला साझेदारीहरू खेती गर्न र एआईले सबैका लागि समृद्धि ल्याउने भविष्यलाई प्रवर्द्धन गर्न प्रयोग गर्नुपर्छ।
