पश्चिमी देशहरूमा चीनका लागि जासुसी गरेको र ह्याकिङ गरेको आरोपमा धेरै व्यक्ति पक्राउ परिरहेका छन् । हङकङका गुप्तचर एजेन्सीहरूलाई सहयोग गरेको तीन जनालाई आरोप लागेपछि बेलायतको विदेश कार्यालयले सोमबार चिनियाँ राजदूतलाई बोलायो । सत्ता र प्रभावका लागि पश्चिमा देश र चीनबीच प्रतिस्पर्धा भइरहेको बेला यस्ता गिरफ्तारीहरुको प्रतियोगिता खुलेआम चलेको संकेत हो । अमेरिका र उसका सहयोगीहरू चीनको चुनौतीको जवाफ दिन प्रतिबद्ध देखिन्छन्। तर वरिष्ठ अधिकारीहरू पश्चिमी देशहरूले चीनको चुनौतीलाई गम्भीरतापूर्वक नलिएको र गुप्तचर गतिविधिहरूमा पछि परेको भन्दै चिन्तित भएका छन् । यसले पश्चिमी देशहरूमा चिनियाँ जासुसीको खतरा बढाएको छ र दुवै पक्षबाट गम्भीर गल्ती हुने सम्भावना पनि बढेको छ।
बेइजिङले नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्थालाई आकार दिने चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङको संकल्पप्रति पश्चिमी देशका अधिकारीहरू चिन्तित छन्। बेलायतको विदेशी खुफिया एजेन्सी एम १६ का प्रमुख रिचर्ड मूरले चीन र पश्चिममा बीबीसीको नयाँ शृंखलाका लागि दिएको अन्तर्वार्तामा भने, अन्ततः चीन अमेरिकालाई सबैभन्दा ठूलो शक्तिबाट हटाउन चाहन्छ । सन् २००६ मा रिटायर्ड हुनुअघि एम १६ मा नम्बर दुईको पद सम्हालेका नाइजेल इन्कस्टर भन्छन्, पश्चिमा देशहरू अन्य धेरै मुद्दाहरूमा व्यस्त रहेको बेला चीन एक प्रमुख विश्वव्यापी शक्तिको रूपमा उभिएको छ। २००० को दशकमा, जब चीन एक विश्व शक्तिको रूपमा उभरिरहेको थियो, त्यसबेला पश्चिमी नीति निर्माताहरू, सुरक्षा अधिकारीहरू र गुप्तचर एजेन्सीहरूको ध्यान अफगानिस्तान र इराकमा तथाकथित आतंकवाद र सैन्य हस्तक्षेपमा थियो।
अमेरिकी र युरोपेली अधिकारीहरू रुस र इजरायल गाजा युद्धको हालैको पुनरुत्थान प्रमुख चुनौतीहरू भएको विश्वास गर्छन्। यसैबीच चीनको सुरक्षा जोखिमको सामना गर्नुको सट्टा सरकार र व्यवसायीको ध्यान चीनको विशाल बजारमा पहुँच पु¥याउनेतर्फ केन्द्रित भएको छ । यी देशका नेताहरूले पनि प्रायः गुप्तचर निकायका प्रमुखहरूले चीनको नाम सीधै लिनु हुँदैन भन्ने कुरालाई प्राथमिकता दिए। व्यवसायीहरू समेत आफ्नो गोप्य गोप्य कुरालाई लक्षित गरी मान्न तयार थिएनन् । नाइजेल इन्कास्टर भन्छन्, चिनियाँ एजेन्सीहरू २००० को दशकदेखि औद्योगिक जासुसीमा संलग्न थिए। तर पश्चिमी कम्पनीहरू यसबारे मौन रहे, उनीहरूले चिनियाँ बजारमा आफ्नो स्थिति खतरामा पर्ने डरले यो रिपोर्ट गर्न चाहेनन्।
दोस्रो चुनौती भनेको चीनको जासुसी पश्चिमी देशको भन्दा फरक छ। यसले जासुसी गतिविधिको पहिचान र प्रतिकार गर्न दुवैलाई गाह्रो बनाएको छ। एक पूर्व पश्चिमी जासूस भन्छन्, पश्चिमी देशहरूले आफ्ना विरोधीहरूलाई बुझ्न मद्दत गर्न सक्ने यस्ता गुप्तचर जानकारी सङ्कलन गर्ने प्रयास गर्छन्। तर चीनको तरिका फरक छ । उनीहरुको मुख्य उद्देश्य कम्युनिष्ट पार्टीको हितको रक्षा गर्नु हो । शासनको स्थिरता उनीहरूको पहिलो प्राथमिकता हो । एफबीआई अधिकारी रोमन रोगाउस्की भन्छन्। यसका लागि आर्थिक विकास आवश्यक छ । त्यसैले चिनियाँ जासुसहरूले राष्ट्रिय सुरक्षाका लागि पश्चिमी प्रविधि प्राप्त गर्नु महत्त्वपूर्ण ठान्छन्। पश्चिमी देशका जासुसहरू भन्छन्, तिनीहरूका चिनियाँ समकक्षहरूले चिनियाँ सरकारी कम्पनीहरूसँग उनीहरूको जानकारी साझा गर्छन्। यो पश्चिमा देशका गुप्तचर निकायले गरेको होइन ।
दोस्रो चुनौती भनेको चीनको जासुसी पश्चिमी देशको भन्दा फरक छ। यसले जासुसी गतिविधिको पहिचान र प्रतिकार गर्न दुवैलाई गाह्रो बनाएको छ। एक पूर्व पश्चिमी जासूस भन्छन्, पश्चिमी देशहरूले आफ्ना विरोधीहरूलाई बुझ्न मद्दत गर्न सक्ने यस्ता गुप्तचर जानकारी सङ्कलन गर्ने प्रयास गर्छन्। तर चीनको तरिका फरक छ । उनीहरुको मुख्य उद्देश्य कम्युनिष्ट पार्टीको हितको रक्षा गर्नु हो । शासनको स्थिरता उनीहरूको पहिलो प्राथमिकता हो । एफबीआई अधिकारी रोमन रोगाउस्की भन्छन्। यसका लागि आर्थिक विकास आवश्यक छ । त्यसैले चिनियाँ जासुसहरूले राष्ट्रिय सुरक्षाका लागि पश्चिमी प्रविधि प्राप्त गर्नु महत्त्वपूर्ण ठान्छन्। पश्चिमी देशका जासुसहरू भन्छन्, तिनीहरूका चिनियाँ समकक्षहरूले चिनियाँ सरकारी कम्पनीहरूसँग उनीहरूको जानकारी साझा गर्छन्। यो पश्चिमा देशका गुप्तचर निकायले गरेको होइन । मेरो एजेन्सी यसको ७४ वर्षको इतिहासमा पहिले भन्दा बढी व्यस्त छ । अष्ट्रेलियाली सुरक्षा र खुफिया संगठनका प्रमुख माइक बर्गेसले मलाई व्याख्या गरे। उनी भन्छन्, म कुनै पनि देशलाई दोष दिदैन, किनकि जब जासुसीको कुरा आउँछ, हामी पनि गर्छौं। व्यापारिक जासुसी एकदम फरक कुरा हो र यसैले चीनलाई फरक व्यवहार गरिन्छ।
पश्चिमी देशहरूले यो खतरा बुझ्न ढिलो गरेको माइकले स्वीकार गर्छन् । मलाई लाग्छ यो लामो समयदेखि चलिरहेको छ र हामीले सामूहिक रूपमा डुङ्गा छुटायौँ । हामीले गत वर्ष अक्टोबरमा क्यालिफोर्नियामा भेट्यौं। जहाँ उनी ‘फाइभ आइ’ बैठकमा सहभागी हुन आएका थिए । ‘फाइभ आई’ गुप्तचर सूचना आदानप्रदान गर्न अमेरिका, बेलायत, अष्ट्रेलिया, क्यानडा र न्यूजिल्याण्डका गुप्तचर निकायहरूको गठबन्धन हो। सिलिकन भ्यालीलाई पनि भेटघाट स्थलको रूपमा निकै सावधानीपूर्वक छनोट गरिएको थियो। किनभने यो ठाउँ प्रविधि चोरीको दृष्टिले संवेदनशील छ। कहिले साइबर जासुसीका माध्यमबाट त कहिले आन्तरिक जासूसका माध्यमबाट यो ठाउँ चीनको निशाना बनेको छ । चीनसँग जासुसीका लागि ठूलो स्रोत छ। एक पश्चिमी अधिकारीको अनुमान अनुसार विश्वभर करिब ६० लाख मानिसले चीनको गुप्तचर र सुरक्षामा काम गर्छन्। यो संख्या विश्वका कुनै पनि देशको तुलनामा बढी हो ।
बेलायती गुप्तचर एजेन्सी एमआई १६ का अनुसार बेलायतमा मात्रै २० हजारभन्दा बढी मानिसलाई चिनियाँ जासुसले सम्पर्क गरी सम्बन्ध स्थापित गरेका थिए । यी जासूसहरूले सम्पर्कको लागि लिक्डइन जस्ता व्यावसायिक नेटवर्किङ साइटहरू प्रयोग गरेका छन्। केन भन्छन्, यसले राष्ट्रिय सुरक्षाको हिसाबले गम्भीर परिणाम निम्त्याउन सक्छ, आर्थिक परिणाम पनि हुन सक्छ। चीनले विदेशमा आफ्नो कामको आलोचना कम गर्न आफ्नो गुप्तचर प्रणाली पनि प्रयोग गर्छ। हालै चिनियाँ जासुसले पश्चिमी देशको राजनीतिलाई निशाना बनाएको खबर आएपछि बेलायत, बेल्जियम र जर्मनीमा धेरै पक्राउ परेका छन् भने क्यानडामा अनुसन्धान भइरहेको छ ।
युरोप र अमेरिकामा चिनियाँ पुलिस स्टेशनहरू रहेको रिपोर्ट पनि आएको थियो। जब पश्चिमी देशहरूमा चिनियाँ असन्तुष्टहरूको कुरा आउँछ, चिनियाँ गुप्तचर एजेन्सीहरू टाढाबाट काम गर्छन्। कहिलेकाहीँ उनले निजी अन्वेषकहरूलाई काममा राख्छन् साथै कहिलेकाहीँ धम्कीपूर्ण फोन कलहरू गर्छन्। सन् २००० को प्रारम्भमा बेलायतको सरकारी प्रणालीमा पहिलो साइबर आक्रमण रुसबाट नभएर चीनबाट भएको थियो। यस आक्रमणको उद्देश्य तिब्बती र उइघुर समुदायका असन्तुष्टहरूको बारेमा जानकारी सङ्कलन गर्नु थियो।
चीनमा निगरानी, अनुहार पहिचान र डिजिटल ट्र्याकिङको हदका कारण, एजेन्टहरूलाई आमनेसामने भेट्न लगभग असम्भव छ। चीनले करिब एक दशकअघि सीआईए एजेन्टहरूको ठूलो सञ्जाललाई हटाएको थियो। बेलायती र अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा एजेन्सीको लागि चीनबाट जानकारी सङ्कलन गर्न प्राविधिक रूपमा गाह्रो काम हो। संचारलाई रोक्न र डिजिटल बुद्धिमत्ता सङ्कलन गर्न चिनियाँहरुले आफ्नो प्रविधि प्रयोग गर्छन्, पश्चिमी प्रविधि होइन ।
चीनमा निगरानी, अनुहार पहिचान र डिजिटल ट्र्याकिङको हदका कारण, एजेन्टहरूलाई आमनेसामने भेट्न लगभग असम्भव छ। चीनले करिब एक दशकअघि सीआईए एजेन्टहरूको ठूलो सञ्जाललाई हटाएको थियो। बेलायती र अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा एजेन्सीको लागि चीनबाट जानकारी सङ्कलन गर्न प्राविधिक रूपमा गाह्रो काम हो। संचारलाई रोक्न र डिजिटल बुद्धिमत्ता सङ्कलन गर्न चिनियाँहरुले आफ्नो प्रविधि प्रयोग गर्छन्, पश्चिमी प्रविधि होइन । जानकारीको यो कमीले गम्भीर परिणामहरू निम्त्याउन सक्छ। शीत युद्धको समयमा एक समय थियो जब पश्चिमले मस्कोलाई कत्तिको असुरक्षित महसुस गर्यो भनेर बुझ्न असफल भयो, परिणामस्वरूप दुवै पक्ष विनाशकारी युद्धको नजिक पुग्यो, जहाँ दुवै पक्ष जान चाहेनन्। त्यस्तै गलत गणनाको जोखिम आज पनि उतिकै खतरा छ । विशेष गरी ताइवानमाथि नियन्त्रण हासिल गर्ने चीनको चाहना र दक्षिण चीन सागरको तनावमा पनि द्वन्द्व हुन सक्छ ।
एम १६ का प्रमुख रिचर्ड मूरले भने, हामी बाँचिरहेको खतरनाक संसारमा हामी सधैं चिन्तित र द्वन्द्वबाट बच्न तयार हुनुपर्छ। जसरी जासुसीका बारेमा खुलासा भइरहेका छन्, त्यसले दुवै पक्षका जनतामा अविश्वास र आशंका बढ्ने खतरा छ । घातक द्वन्द्वबाट बच्नको लागि, एक अर्कासँग बाँच्न र बुझ्ने तरिका खोज्नु महत्त्वपूर्ण हुनेछ।
बीबीसी हिन्दीबाट ।
